‘ANWB Nominatie mooiste vestingstad volledig terecht’

29 maart 2021

Jeroen Hillenga (57), medewerker historisch archief van gemeente Eemsdelta, bergt oude gemeentebestanden systematisch op in een papieren archief. Hij onderbreekt zijn werkzaamheden om uit te leggen waarom Delfzijl de titel ‘mooiste vestingstad’ meer dan verdient.

Terechte nominatie
‘Die nominatie in de ANWB verkiezing voor de mooiste vestingstad is volledig terecht’, verklaart Jeroen. ‘Natuurlijk zijn er steden waar meer oude elementen te zien zijn, maar Delfzijl heeft een bijzondere geschiedenis, een geschiedenis van vechten.’

Sluizen
De geschiedenis van Delfzijl begint rond 1300, met de aanleg van sluizen (zijlen) in de Delf (nu het Damsterdiep). Daarmee werd het water beheersbaar. Delfzijl werd een strategische plek én een belangrijke havenstad. ‘Wie de sluizen had, was machtig’, legt Jeroen uit. ‘Met die sluizen kon het achterland onder water worden gezet. Ook kon vanuit Delfzijl de handelsroute op de Delf en de Eems gecontroleerd worden.’

Blokhuis
Nabij de sluizen werden herhaaldelijk versterkingen aangelegd in de vorm van blokhuizen en schansen. Die werden regelmatig afgebroken en herbouwd. Omstreeks 1415 bouwt de Oost-Friese krijgsheer Keno tom Brok een versterkt blokhuis, dat een militaire functie kreeg. Jeroen: ‘Bezetters komen en gaan in die tijd. Blokhuizen werden verwoest en weer opgebouwd. Tot en met de Tweede Wereldoorlog werd er regelmatig stevig gevochten om Delfzijl.’

Schans en Vesting
In 1568 bezocht Alva na de Zeeslag op de Eems (slag bij Heiligerlee), Delfzijl. Hij zag de strategische betekenis en wou van Delfzijl, Farmsum en Appingedam een grote vesting maken: ‘Marsburg’. De stad Groningen vreesde voor concurrentie en verzette zich tegen dit plan. Daarom werd een kleine(re), rechthoekige schans aangelegd: de schans van Alva. Graaf van Rennenberg gaf later opdracht om Delfzijl te versterken. Er werd in 1580 eerst een schans met vier bolwerken, omgeven door een gracht, gebouwd: de ‘Oude Schans‘. In 1591 werd de schans heroverd door Prins Maurits. De bestaande schans werd dan omringd door een nieuwe vesting met aan de landkant zeven bolwerken, omringd door een brede gracht. Aan zeekant werd een brede muur aangelegd met de Grote Waterpoort.

De Havenstad
Behalve een vestingstad was Delfzijl ook een havenstad. Rond 1400 was er een primitief havenbedrijf bij Delfzijl voor het overladen van zeeschepen op kleinere binnenschepen. Delfzijl was ook een belangrijke uitwijkhaven voor de Nederlanden, als de havens van Holland en Zeeland wegens oorlogsomstandigheden onveilig waren. In 1591 bezocht Prins Maurits de haven met een vloot van 150 schepen. Ook Michiel de Ruyter bezocht de haven van Delfzijl. ‘Michiel de Ruijter kwam hier in 1665 om de Engelsen te ontlopen. Hij noemde het “één van de beste havens in de Republiek”. Geweldig toch?’, lacht Jeroen.

Blokkade van Delfzijl
Jeroen: ‘Ook de Fransen, die groot belang hechten aan Delfzijl als oorlogshaven, versterkten de vesting in 1811. De blokkade van Delfzijl (november 1813 – mei 1814) is een hoogtepunt in de geschiedenis. De zittende Franse heerser weigerde na omsingeling door de Geallieerden, te vertrekken. Pas nadat Kolonel Maufroid een bode naar Parijs stuurde om te horen of de Fransen echt verslagen zijn, verliet hij Delfzijl.

Restanten
‘In 1886 is de vesting afgebroken. Behalve de Oude Waterpoort is er niets meer van over. Maar straten zoals de Oude Schans, Noordersingel, Landstraat, Waterstraat, Kerkstraat en Marktstraat, markeren de contouren van de vesting’, legt Jeroen uit. ‘En de vijver achter het gemeentehuis is een overblijfsel van de vestinggracht. Die vijver loopt duidelijk in een punt waar vroeger een bastion stond.’ 

Geschiedenis in ere houden
‘Binnen het project Marconi, waarmee het centrum van Delfzijl weer wordt verbonden met de Waddenzee, wordt gewerkt aan informatieborden, waarop de historie van Delfzijl zichtbaar wordt. Die borden komen in de buurt van het Vennenplein te staan. Zo kunnen Delfzijlsters én bezoekers zien hoe rijk de geschiedenis van deze plek is. Maar bovenal kan iedereen dan zien hoe bijzonder Delfzijl is’, aldus Jeroen.

Stem ook op Delfzijl!

Stemmen kan nog steeds via deze link: https://www.anwb.nl/forms/eropuit/mooiste-vestingstad-2021